Elektronika (nie tylko) dla informatyków (39) Dawne oznaczenia kondensatorów ceramicznych

W poprzednim odcinku badaliśmy czynniki od których uzależniona jest pojemność kondensatorów ceramicznych. W tym wykładzie przyjrzymy się oznaczeniom kondensatorów ceramicznych, które były produkowane dawniej.

Kondensatory ceramiczne dawniej…

Dawniej sytuacja była prostsza. Można było w pierwszym przybliżeniu przyjąć, że kondensatory ceramiczne o pojemności powyżej 1 nF to kondensatory ferroelektryczne, czyli typu 2 lub 3, których pojemność może zmienić się podczas pracy nawet o kilkadziesiąt procent i które nie nadają się do obwodów, gdzie wymagana jest stabilność pojemności, np. do generatorów, filtrów i obwodów czasowych. Takie kondensatory były używane praktycznie tylko do odsprzęgania (filtracji) obwodów zasilania. Do dziś w klasycznych zastosowaniach wykorzystujemy co najmniej jeden kondensator ceramiczny w obwodzie zasilania, zazwyczaj o pojemności 100 nF. Dawniej pojemność 100 nF wskazywała, że na pewno jest to kondensator ferroelektryczny. Dziś nie jest to już wcale takie pewne.

Dawniej można było uznać, że kondensatory ceramiczne o pojemności mniejszej niż 1 nF są typu 1, czyli są stabilne, a ich tolerancja wynosi 5%, co najwyżej 10%. Co istotne, w zakresie pojemności od 1 pF do kilku nanofaradów od lat dostępne były, i w sumie nadal są, kondensatory ceramiczne typu 1 o ściśle określonych współczynnikach temperaturowych. Złożenie kilku kondensatorów o różnych współczynnikach cieplnych pozwalało uzyskać pojemność o praktycznie dowolnym współczynniku termicznym, co umożliwiało uzyskanie bardzo dobrej stabilności np. obwodów rezonansowych czy filtrów. Obecnie stosowane są zupełnie inne sposoby stabilizacji, dlatego przeciętny hobbysta nie musi zagłębiać się w takie szczegóły. Dziś tylko osoby zajmujące się techniką w.cz. powinny poznać zasady oznaczania współczynnika cieplnego kondensatorów ceramicznych, co w elementach przewlekanych realizowano zazwyczaj za pomocą kolorów obudowy lub kropki na obudowie. Niemniej hobbyści nadal stosują starsze elementy przewlekane i dlatego warto znać zasady oznaczania kondensatorów ceramicznych produkowanych w kraju. Pełne oznaczenie kondensatora zawierało litery i cyfry. Pierwsze litery oznaczały:
K – kondensator
C – ceramiczny
D – dostrojczy (zmienny)
F – ferroelektryczny
R – rurkowy
P – płytkowy
p – przepustowy
P – przeciwzakłoceniowy
e – perełkowy
f – foliowy
t – trapezowy
m – monolityczny

Pierwsza cyfra w oznaczeniu określała typ (1, 2, 3). Najpopularniejsze były wtedy kondensatory KCP-1B (KCPm-B) typu 1, z typu 2 ferroelektryczne KFP-2B i KFPm-2C, a z typu 3 dostępne były KFP-3C i KFP- 3E. Literka F w oznaczeniu jednoznacznie określała, że to niestabilny kondensator ferroelektryczny. Co prawda tego literowego oznaczenia nie drukowano na obudowie kondensatora, jednak sprzedawca na pudełku lub torebce miał tę informację. Natomiast na kondensatorze umieszczona była informacja o pojemności oraz dwie litery: duża określająca tolerancję i mała określająca napięcie nominalne. Znaczenie tych liter podane jest w tabelach przedstawionych na rysunku 1 i na rysunku 2.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Fotografia 3 pokazuje kilka takich starszych krajowych kondensatorów, począwszy od lewej:

470 nF 20% 63 V
39 pF 5% 25 V
330 pF 5% 63 V
910 pF 5% 63 V
10 pF 5% 250 V
120 pF 5% 25 V
330 pF 5% 25 V
1,5 nF 10% 25 V
6,8 nF –20/+50%
1 uF 20% 63 V

Czasem można jednak trafić na literowe oznaczenie, które nie zgadza się z danymi z podanych właśnie tabelek – przykładem jest czwarty kondensator na fotografii 4, mający litery CM.

W przypadku kondensatorów typu 1 kolorowa kropka wskazywała na wartość współczynnika cieplnego – przykłady na fotografii 5.

Znaczenie kolorów było takie, jak podaje tabela przedstawiona na rysunku 6.

Bardzo rzadko współczynnik cieplny podany jest na obudowie w postaci tekstu, jak w kondensatorze z fotografii 7.

Przez dziesięciolecia w różnych krajach wykorzystywano też wiele innych kodów i sposobów oznaczania kondensatorów i innych elementów. Dziś bardzo rzadko spotykamy kondensatory oznaczone kodem barwnym, jeśli już, to przy naprawach bardzo starego sprzętu. Mnóstwo interesujących i rzetelnych informacji o dawnych kondensatorach i ich oznaczaniu, między innymi kodami barwnymi, można było znaleźć w nieistniejącej już witrynie www.fonar.com.pl. Rysunek 8 to dawny zrzut ekranu z tej strony internetowej.

W następnym odcinku zajmiemy się oznaczeniami współczesnych kondensatorów.

Piotr Górecki